Хөвсгөл аймаг нь гүн цэнхэр Хөвсгөл нуурынхаа нэрээр нэрлэгдсэн ба 1931 онд үүсэн байгуулагдсан. Булган, Архангай, Завхан аймагтай хиллэх ба улсын хилээр зааглагдаж Орос улс, түүний Тува, Буриад улсуудтай хаяа залгадаг. Аймгийн төв Мөрөн сум нь Улаанбаатар хотоос баруун хойш 671 км зайтай. Ингээд Хөвсгөл аймгийн хамгийн үзэсгэлэнтэй 100 газрыг нэр усын хамт танилцуулж байна.
1.Ар босготын хавцал. Улаан-Уул сум
2.Хөх хөтөл. Бүрэнтогтох сум
3.Могой мод. Хатгал тосгон
Хүсэл бүхнийг биелүүлдэг гэлцдэг.
4.Бурхадын булан. Жаргалант сум
5.Зуун салаа мод. Цагаан-Үүр сум
6.Оргомжийн булан. Өвгөд баг. Цагаан-Уул сум
7.Хүрмэн хад. Арбулаг сум
8.Монгушийн хавцал, Улаан-Уул сум
9.Ороохын даваа. Жаргалант сум
10.Идэрийн гол. Галт сум
11.Тэсийн гол. Цэцэрлэг сум
12.Сандаг цахир. Эрдэнэбулган сум
13.Намнангийн ар. Тариалан сум
Байгалийн нөөц газар
14.Уйлган гол, Цагаан-Үүр сум
15.Хорьдол сарьдгийн нурууны олон хүрхрээдийн нэг, Ренчинлхүмбэ сум
16.Утрагийн рашаан, Ренчинлхүмбэ сум
17.Аарцагийн булан. Цагаан-Үүр сум
18.Бошлой хад. Цагаан бэлчир, Баянзүрх сум
19.Бүгсийн гол, Төмөрбулаг сум
20.Бүрэнхан уул. Ханх сум
21.Ёлгос. Чандмань-Өндөр сум
22.Хөвсгөл далай, Хатгал сум
23.Дани тохой. Эрдэнэбулган сум
24.Даян дээрхийн агуй, Цагаан-Үүр
25.Дэлгэр хаан уул. Хорьдол сарьдгийн нурууны ноён оргил, Ренчинлхүмбэ
26.Дэлгэрмөрөн, Төмөрбулаг сум
27.Эгийн гол. Эрдэнэбулган сум
28.Бэлтэс гол. Баянзүрх сум
29.Эрчимийн нуруу, Бүрэнтогтох сум
30.Гандан нуур, Цагаан-Уул сум
31.Саяны нуруу, Ренчинлхүмбэ
32.Хоргын шивээ, Тэнгис-Шишгэдийн бэлчир орчим, Ренчинлүмбэ сум.
33.Хорьдол сарьдагийн нуруу, Ренчинлүмбэ сум.
34.Их-Уул, Их-Уул сум
35.Жошим нуур. Цагаан-нуур сум
36.Модон хүй арал
Сүн далайг шалбааг байхад Сүмбэр уулыг гүвээ байхад Хөвсгөл далай ч гэж байсангүй. Мөнх цаст уулс алсын алсаас сүмбэрлэсэн, зэрэглээ наадсан тэнүүн тал энэ нутагт таргийн таван ямаа, таглаатай худаг хоёроос өөр юу ч байсангүй.
Таван хар ямаатай тарчиг зүдүү эмгэн ямаагаа услаад худгаа таглахыг мартчихжээ. Худгийн ус оргилон оргилсоор амьтан хүн живж аюул учирдгийн даваан дээр нэгэн бяртай эр тэртээ алсад сүмбэрлэн харагдах, Уран дөшийн оройг таслан чулуудаж худгийн амыг тагласан гэнэ. Их уулсын завсарт нуур цэлийж Урандөшийн орой нуурын дунд арал боон тогтжээ. Уулын орой хавтгай тавцан дөш шиг болсноос, Урандөш гэж нэрлэх болжээ. Ой хөвчтэй үзэсгэлэнт энэ арлыг Модон хүй гэх болсон байна. Гэвч нуурын ус таглаагаараа шүүрэн ус ихэссээр байсан аж. Эмгэн нуурыг сэтлэн урсгаснаас ой хөвч, ус ургамал тэгш үзэсгэлэнт нутаг болжээ. Эмгэний сэтгэл урсгасан голыг Эг хэмээн нэрлэх болсон гэнэ.
37.Олон голын бэлчир
Төмөрбулаг сумын нутагт орших Олон голын бэлчир хэмээх байгалийн үзэсгэлэнт газар байрладаг.
38.Шишгэд голын Усарын ам, Ренчинлхүмбэ сум
Алсад Хойд Агая хайрхан сүндэрлэн харагдана.
39.Уширын хүрхрээ. Баянзүрх сум
40.Ус хийсдэг хүрхрээ. Цэцэрлэг сум
41.Шишгэд гол. Алдарт Ениссей мөрний эх, Ренчинлхүмбэ сум
42.Тойн гол. Жаргалант сум
43.Тээлийн амны Бурхант уулын өвөр
44.Цэцэгт нуур, Ренчинлхүмбэ сум
Дархадын хотгорын үзэсгэлэнт нууруудын нэг. Ийм нуур Монголд хоёрхон газар байдаг. Бөлбөө буюу Бадам лянхуа цэцэг ургана.
45.Улаан тайга. Улаан-Уул сум
Монгол улсын Байгалийн нөөц газар...
46.Уран дөш хайрхан, Төмөрбулаг сум
47.Үзүүр барзан уул. Цэцэрлэг сум
48.Шишгэд гол. Алаг хаднаас харагдах байдал, Ренчинлхүмбэ сум
Алсад Урд Агая хайрхан дүнхийнэ.
49.Аригийн гол буюу Ариг ус. Чандмань-Өндөр сум
Алунгуа эхийн төрсөн нутаг
50.Ховчилтойн хөндий. Эрдэнэбулган сум
51.Эрчимийн нуруу. Бүрэнтогтох сум
52.Сангийн далай нуур, Цагаан-Уул сум
53.Хөвсгөл нуурын баруун эрэг. Доод модот булан
54.Дээрхийн цагаан хясаа. Үүрийн гол, Эрдэнбулган сум
55.Ивэд гол. Ренчинлхүмбэ сум
56.Тэнгис гол, Ренчинлхүмбэ сум
57.Шишгэд мөрний хөндий, Ренчинлхүмбэ сум
58.Утрагийн даваа, Ренчинлхүмбэ сум
Утрагийн гол болоод Хорьдол сарьдгийн үргэлжлэл Баян уул
59.Хадан хүй арал
Хөвсгөл нуурын 4 арлын нэг бөгөөд энд цахлай,хар галуу зэрэг шувууд амьдардаг.
60.Ходон гол. Ренчинлхүмбэ сум
61.Жарагийн хавцал
Баянзүрх сумын нутаг. Улаан тайгын нуруунд оршино.
62.Суурьт булан, Баянзүрх сум
1000 хонины агуй ч гэж нэрлэдэг. Дэргэдүүр нь Дэлгэрмөрөн урсана.
63.Тэмээн чулуу. Галт сум
64.Тэмээн чулууны хяр буюу Галт сумын хамгийн өндөр уул "Байшинт"
65.Асгат. Их-Уул сум
66.Аргалант хайрхан. Тосонцэнгэл сум
67.Баян-Улаан хайрхан. Тосонцэнгэл сум
68.Мангас дардаг толгой. Тосонцэнгэл сум
69. Хөх Хөтөлийн даваа, Бүрэнтогтох сум
70. Зүүн тайга. Цагааннуур сум. Цаатны нутаг
71. Сум хад. Чандмань-Өндөр сум
72. Хороо гол. Ханх сум
73. Ужигийн гол. Алаг-Эрдэнэ сум
74. Цачирт. Чандмань-Өндөр сум
75. Саадаг толгой. Дэлгэр мөрний хөндий. Бүрэнтогтох сум
76. Гандан нуур. Бүрэнтогтох сум
77. Тарвагатайн тал. Ренчинлхүмбэ сум
78. Ачмаг нуур
79. Мөнх мөстийн ам. Улаан-Уул сум
80. Уйлганы тал. Цагаан-Үүр сум
81. Бүрэг уул. Чандмань-Өндөр сум
82. Сантын даваа, Ханх сум
83. Хөндийн нуур. Цагаан-Үүр сум
84. Баруун тайга. Цаатны нутаг., Цагаан-Нуур сум
85. Хөгийн гол, Ренчинлхүмбэ сум
86. Цагаан булаг, Ренчинлхүмбэ сум
87. Доод Цагааннуур. Хогорогын амнаас... Цагаан-Нуур сум
88. Сэнжит хад, Үүрийн гол. Цагаан-Үүр сум
89. Ренчинлхүмбэ уул Цаатангуудын амьдардаг Ренчинлхүмбэ уулын бэл Зүүн тайгад наран мандаж байна.
90. Цог-Өндөр хайрхан. Цэцэрлэг сум
91. Цэгэрийн ам. Чандмань-Өндөр сум
92. Шаргын гол. Дархадын хотгор, Ренчинлхүмбэ сум
93. Шишгэд гол. Доод Тошдог, Ренчинлхүмбэ сум
94. Шишгэд гол. Салын ам, Ренчинлхүмбэ сум
95. Дээрхийн гол. Эрдэнэбулган сум
96. Зэрлэгийн голын адаг. Эрдэнэбулган сум
97. Ганжир чулуу, Халханы гол, Чандмань-Өндөр сум
98. Эрхэл нуур
Хөвсгөл аймаг Алаг-Эрдэнэ сум. Эрхэл нуурын хөндийд ХӨ 50 ЗУ 100 градусын солбицолтой цэг оршдог.
99. Арсайн хүрхрээ, Ренчинлхүмбэ сум
Тус аймгийн Хорьдол Сарьдагт орших Арсайн хүрхрээ өндрөөрөө гурван Улаанцутгалантай дүйх аж. Арсайн хүрхрээ 70 метрийн өндрөөс буудаг юм байна. Тухайн хүрхээний зураг маш ховор байдаг тул энд Арсайн хүрхээний орчмын зургийг орууллаа.
100. Эрхэл нуур, Алаг-Эрдэнэ сум
Эх сурвалж: https://www.facebook.com/murenaylal/